Beethowen

 Ludwig van Beethoven 16 Aralık 1770'de, Ren kıyısında küçük bir şehir ve Köln seçici piskoposluğunun başkenti olan Bonn'da doğdu. Ölümüne kadar (1773) capellanın müzik yöneticiliğini yapan büyükbabası Ludwig ve 1792'de alkolden ölen babası Johann gibi, genç Beethoven da küçüklüğünden itibaren saray müzikçisi olarak Köln seçicisinin (elektör) hizmetine girdi.
1779'da Bonn'a gelen Christian Gottlob Neefe (1748-1788) ilk önemli öğretmeni oldu. 1782'de Neefe kısa bir süre için Bonn'u terk ettiğinde Beethoven orgcu olarak onun yerini aldı. Aynı yıl ilk eserini besteledi (Dressler'in Marşı Üzerine Çeşitlemeler) ve 1783'te bunu seçici prens Maximilian-Friedrich'e ithaf ettiği üç  sonat izledi. 1784'te yeni bir seçici prens, II. Joseph ile Marie-Antoinette'in kardeşi Maximilian-Franz başa
geçti. Liberal düşüncelere sahip olan prens, bir reform siyaseti benimsedi. Beethoven orgcu olarak düzenli bir maaş alıyor, aynı zamanda orkestrada alto çalıyordu. 1785'te üç tane Piyanolu Dörtlü besteledi; bunlar ancak ölümünden sonra yayımlanabilmiştir. 1787 ilkbaharında, Viyana'ya yaptığı kısa bir gezi sırasında Mozart ile tanıştı ve annesini ölmeden önce görmek için Bonn'a döndü. 1789'da babası alkol batağına büsbütün gömüldüğü için, ailesinin sorumluluğunu Beethoven üstlendi (iki küçük kardeşi vardı) ve babasının maaşının yarısının kendisine bağlanmasını sağladı. Hekimlik eğitimi gören ve yakın arkadaşı olan Franz Gerhard Wegeler (1765-1848) sayesinde, çok kültürlü bir aile sayılan Von Breuninglerce kabul edildi ve aileden biri gibi muamele gördü.  1790'da, ilk önemli eserlerinden Imparator II. Joseph'in Ölümü Üzerine adlı kantatı besteledi. Ama  geleceğin Beethoven'ı kendisini daha çok bazı piyano çeşitlemeleriyle tanıtacaktı.

Napolyon'dan bir yaş küçük olan Beethoven, Fransız Devrimi'nin başında 20 yaşındaydı ve bütün yaşamı boyunca bu devrimin etkisi altında kaldı. 1792'den ölümüne kadar daha çok Viyana'da yaşadı. Bu şehirde, aristokratik müzikal kültürün son demlerine olduğu kadar, daha Ç burjuva È bir müzik kültürünün ilk çıkışlarına da tanık oldu.

1792-1803 Viyana'da İlk Yıllar

Londra gezisinden 1792 temmuzunda dönen Haydn, Bonn'dan geçerken, seçici prensin yakın iş arkadaşı ve müzik meraklısı bir sanat koruyucusu olan kont Ferdinand von Waldstein (1762-1823) sayesinde, Beethoven'ın,  Haydn'ın öğrencisi olmak üzere, onunla Viyana'da buluşması kararlaştırıldı. 1792 kasımında, Beethoven, prensipte sadece birkaç ay kalmak için (Bonn'a geri dönüp, işine devam etme düşüncesindeydi) aslında hayatının sonuna kadar kalmak üzere Avusturya'nın başkentine gitti. Mozart bir yıl önce ölmüştü (Aralık 1791). Haydn'dan aldığı dersler 1794'ün Ocak ayına kadar yaklaşık bir sene boyunca sürdü. Dersler tahmin edilemeyecek kadar faydalı oldu. Beethoven, yeniden kontrpuan ustası Johann Georg Albrechtsberger'in (1736-1809) yanına döndüyse de, Haydn'ın bestelemiş olduğu (ve o sırada bestelemeye devam ettiği) ünlü enstrümantal eserlerinden aldığı dersin ve onun bu konudaki öğütlerinin Beethoven için paha biçilmez bir değerde olduğu ortaya çıkacaktı. 1795 Ağustos’unda  opus 1 Piyano, Keman ve Viyolonsel Için Üçlü'nün ve 1796 martında (Haydn'a ithaf edilmiş olan) opus 2 üç sonatın yayımlanması, Beethoven'ı resmen Viyanalı bir besteci haline getirdi. Bir Fransız vilayetinin merkezi haline gelmiş olan Bonn'a dönmek artık söz konusu bile değildi. Şubattan 1796 Temmuzuna kadar Beethoven, Prag'a, Dresden'e, Leipzig'e ve Berlin'e bir turne düzenledi. Beethoven'ın Viyana'daki ilk yılları, aristokrasinin birçok ünlü ailesinin koruması (Lihnovski, Lobkovic, Schwarzenberg...) ve halk arasında, ama özellikle özel salonlarda piyanist olarak elde ettiği çarpıcı başarılar sayesinde, çok parlak ve sosyete çevrelerinde geçmiştir. Böylece bu dönemde birçok piyano eseri besteledi. 32 sonatının yarısından çoğunu 1802'de bitirdi. 1795 Mart’ından itibaren 2. Piyano Konçertosu'nun (opus 19), aralık 1795'ten itibaren 1. Piyano Konçertosu'nun (opus 15) ilk versiyonlarını yayımladı. Önemli eserleri arasında, yaylı çalgılar için opus 9 Üçlüler'i (1797-1798) ve sonatları arasında opus 13 Patetik sonatı (1798'in ilk yarısında bitirilmiş); Quasi una Fantasia başlıklı iki sonatı (opus 27 no: 1 ve no: 2 1800-1801) saymak gerekir; bunlardan ikincisine konulan Ayışığı sonatı başlığı gerçeğe uygun değildir. Beethoven, Haydn adıyla en çok bağdaşan yaylı çalgılar dörtlüsü ve senfoni tarzlarını geç keşfetmiştir. 1798'den 1800'e kadar Beethoven, 16 (veya 18) yaylı çalgılar dörtlüsünün ilk altısını (opus 18) besteledi ve 2 Nisan 1800'de, kendi yararına verdiği ilk konser sırasında, Birinci Senfonisi'ni (opus 21) çaldırdı. 5 Nisan 1803'teki aynı tip bir konserde Ikinci Senfonisi (opus 36), Üçüncü Piyano Konçertosu (opus 37) ve Isa Zeytin Dalında (opus 85) adlı oratoryosu seslendirildi.

1800'den sonra Beethoven, zamanla dünyayla ilişkisini kesecek olan ilk sağırlık belirtilerini hissetti. 6-10 Ekim 1802'de geçirdiği bir kriz esnasındaki intihar teşebbüsü, meşhur Heiligenstadt Vasiyeti'nde açıklanmış, bu eser ölümünden sonra bestecinin káğıtları arasında bulunmuştur.

1804-1812 Kahramanlık Dönemi

Haydn'ın beste yapmaya son verdiği 1804'ten, 1814-1815'e kadar (Viyana Kongresi), Beethoven tek başına, Viyana'nın sanat yaşamına hükmetmiştir. O döneme kadar benzeri görülmemiş uzunlukta ve en popüler, en çok çalınan pek çok eserini bu dönemde bestelemiştir. Bu yeni devrenin ilk ve en çarpıcı örneği, önce Bonaparte başlığını alan, 1806'da yayımlanırken adı Eroica Senfonisi (Beethoven Çbüyük bir adamın anısını kutlamayaÈ adanmış olduğunu belirtir) olan Üçüncü Senfoni'dir (opus 55, 1803-1804). Aslında Beethoven'ın bahsettiği Çbüyük adamÈın Napolyon olduğunu gösteren bir şey de yoktur: Üçüncü Piyano konçertosunun, iyi bir piyanist ve besteci addedilen Prusya prensi Louis-Ferdinad'a ithaf edildiği düşünülmüştür; prens 1806 Ekim’inde Fransızlarla yapılan bir çatışmada ölmüştü. Ayrıca Prometheus efsanesine (hiç kimse Napolyon'u bu yüce yaratıcıya benzetmiyordu) verilen önem ve Eroica'nın finalinin Prometheus'un Yarattıkları  (opus 43, 1801) adlı balenin bir temasını yeniden işlediği de unutulmamalıdır. Art arda gelen sonatlar dizisinde Waldstein (opus 53, 1803-1804), senfonilerden Eroica ve yaylı çalgılar dörtlülerinden Rusyakontuna (daha sonra prens olan) ithaf edilen ve kontun adını alan opus 59 (1806) numaralı üç yaylı çalgılar dörtlüsü (Razumovski Dörtlüleri) kadar önemli bir rol oynamıştır. Appassionata (opus 57) sonatı 1805'te bestelenmiştir. 1806 yılında, Dördüncü Piyano Konçertosu (opus 58), Keman Konçertosu (opus 61) ve Dördüncü Senfoni (opus 60) sayılmalıdır. Zor olarak nitelenen ilk iki opus 59 yaylı çalgılar dörtlüsünün dışında, bu eserler büyük başarı kazanmıştır. Evlilik aşkını ve özgürlüğü işleyen Fidelio operasının ilk versiyonu, 1805'te II. Leonore adı verilen uvertürle birlikte seslendirilmiştir. Onu 1806 Mart’ında III. Leonore uvertürüyle birlikte seslendirilen ikinci versiyon izlemiştir. Bu sıralarda Beethoven'ın Josephine von Brunswick ile tutkulu bir ilişkisi vardı. Ancak Brunswick sosyal sınıf farkından dolayı Beethoven'ı terk etmiştir. Piyano, Orkestra ve Koro Için Fantezi (opus 80), Beşinci Senfoni (opus 67), ünlü ÇDo MinörÈ) ve Altıncı Senfoni (Pastoral adıyla anılan, opus 68) ilk defa 22 Aralık 1808'de verilen konserde seslendirilmiş ve Beethoven'ın meslek hayatında bir zirve teşkil etmiştir. Bu konser Beethoven açısından bir veda konseri niteliğindedir, zira ciddi bir şekilde Viyana'yı terk edip, Kassel'de kral JZrÔme Bonaparte'ın capella yöneticisi olarak çalışmayı düşünmüştü. Arşidük Rudolf (öğrencisi) ve Lobkovitz ve Kinsky, kendisine bir aylık bağlayacaklarına dair söz vererek Beethoven'ı fikrinden caydırdılar, ama bu maaş patlak veren savaşın neden olduğu enflasyon yüzünden değerini kaybedecekti. Haydn'ın öldüğü ve Napolyon'un Viyana'yı ikinci defa işgal ettiği yıl olan 1809'da, Beşinci Piyano Konçertosu (opus 73, Imparator) ve 10 numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü (opus 74), 1810'da Goethe'nin Egmont adlı eserinin sahne müziği ve 11 numaralı Yaylı Çalgılar Dörtlüsü (opus 95), 1811-1812'de Yedinci Senfoni (opus 92) ve Sekizinci Senfoni (opus 93) bestelenmiştir.

Beethowen'ın son zamanları

 Beethoven için Goethe ile karşılaştığı ve özellikle ünlü Ölümsüz Sevgiliye Mektup'ta kendini gösteren ve ölümünden sonra keşfedilen Heiligenstadt Vasiyeti'nde görülen duygusal ve manevi bunalımların başlangıç tarihi 1812 yazıdır. Bu, belki de gönderilmemiş olan mektubun kime ithaf edildiği hiçbir zaman öğrenilememiştir: diğer tek ciddi aday, Frankfurtlu bir tacirin karısı, Antonie Brentano olduğuna göre bu kadın herhalde Josephine von Brunswich'tir. Sekizinci Senfoni'nin (1812 sonunda) tamamlanmasından sonra, kısıtlı bir yaratıcılık devri başlar. 1813'te bestelenen Vittoria Savaşı (veya Wellington'un Zaferi, opus 91) koşulların zorlamasıyla doğmuştur. Beethoven'in ününün doruğa ulaştığı 1814 yılında, Viyana kongresinin ve Fidelio (opus 72) operasının son biçimini alışı gerçekleşecektir. Avusturya'nın başkentinde toplanan çağın büyükleri tarafından onurlandırılan Beethoven, bu vesileyle çeşitli parçalar besteler. 1815'te ölen kardeşi Kaspar Karl geride 9 yaşında bir erkek çocuk bırakacak, Beethoven ile yengesi, çocuğun vasiliğini almak için 1820'ye kadar mücadele verecektir. Beethoven 1815'te Piyano ve viyolonsel için iki sonat (opus 102) ve 1816'da Uzaktaki Sevgiliye (opus 98) başlıklı diziyi ve 28. Piyano Sonatı'nı (opus 101) bestelemiştir. 1815'ten sonra, aristokrasiye mensup tüm koruyucuları ölmüş veya iflas etmiş olan Beethoven, Italyan müziğinin rekabetinden etkilenir. Sağırlığı ilerlemeye başlayınca, ünlü Çcep defterleriniÈ kullanmaya başlar. En iyi arkadaşı  Anton Schindler (1798-1864) bunların bir kısmını ölümünden sonra tahrif veya yok etmiştir. 1818'de 29 numaralı Hammerklavier (opus 106) sonatı, aşılması zor büyüklüğüyle daha önceki sonatların içten lirizminden farklıdır ve yeni bir hareketin başlangıç noktasını oluşturur. Bunu benzersiz şaheserler takip edecektir. Beethoven 1819'da Missa Solemnis'e ve Anton Diabelli'nin bir valsi üzerine piyano çeşitlemelerine (33 çeşitlemeden meydana gelmiş bir bütün yaratma amacıyla hazırlanmıştı) başladı. ÇDiabelli ÇeşitlemeleriÈ (opus 120) ve Missa Solemnis (opus 123) 1822-1823'ten önce bitirilmediği halde, arada, ÇPiyano SonatlarıÈ (No: 30-32, opus 109-111) tamamlandı. 1823 yılını Bethoven, çeşitli yönelimlerin sentezi olan ve ÇSchiller'in Neşeye Övgü üzerine final koro parçasıÈ ile Dokuzuncu Senfoni'ye adadı. 7 Mayıs 1824'teki ilk çalınış konseri Beethoven'in dinleyici huzurunda son zaferidir. Daha sonra, üçü Rus prensi Galitzin tarafından sipariş edilen ve gerçek birer içe bakış hamlesi olan son 5 Yaylı Çalgılar Dörtlüsü yazıldı (Şubat, Temmuz ve Aralık 1825'te bitirilen No: 12 opus 127, No: 15 opus 132 ve No: 13 opus 130). Bunları haziran ve ekim 1826'da sona eren opus 131 no: 14 ve opus 135 no: 16 takip etti. Opus 133 eser numarasıyla yayımlanan Büyük Füg (veya 17. Yaylı Çalgılar Dörtlüsü), başlangıçta opus 130 numaralı dörtlünün son bölümü olarak tasarlanmıştı; Beethoven bu dörtlü için, elinden çıkan son çalışma olan yeni bir final bestelemiş, dört ay sonra (26 mart 1827) Viyana'da ölmüştür.

Quasi una fantasia (Bir fanteziye yakın) Beethoven'ın el yazısıyla bu nota, Do Diyez Minör Piyano Sonatı'nın üçüncü bölümündendir (allegro agitato). Bu sonata verilen Ayışığı başlığı doğrulanmış değildir. Beethoven'dan kalan ve başı ve sonu bulunmayan bu el yazısı, 1898 yılından beri Almanya'nın Bonnkentinde Beeethovenhaus' dadır. Beethoven'ın portresi August von Kloeber'in kaybolan bir eserinden esinlenerek yapılmıştır. 1793'te doğan ressam, Beethoven'ın 1818 yazı boyunca Mödling'teki poz verme seanslarıyla ilgili bir anlatı bırakmıştır (1864'te yayımlandı). Fidelio bestecinin tek operasıdır. Birçok kere gözden geçirilen libretto, Fransız Bouilly'nin 1788'de kaleme aldığı LZonore'unun çevirisidir. Kahramanın ölümü teması Beethoven'ın müzikal dağarcığında önemli bir yer tutar ve diğer büyük eserlerde de karşımıza çıkar.

Trajik alınyazılı bir adam

 Beethoven, romantik yüzyılın büyük müzisyeni  olmadan önce, alnında damgasını taşıdığı dehanın ete kemiğe bürünüşüdür: sağırlığı, münzevi bilge imgesine  damgasını vurur. Içine kapanarak, Rousseau'cu ütopyadan Napolyon'cu yazgının belirsiz macerasına ve ÇNeşeye ÖvgüÈde melekler katına çıkarılışına kadar, bütün değişimlerini  selamladığı bireyi yüceltir. Beethoven'ın, insana inançla ve aydınlanma ruhuyla dolup taşan müziği, Haydn ve Mozart'tan miras kalan klasikçilik çerçevesine girer. Taşkınlığına ve görülmemiş aykırılıklarına rağmen, hem geleneksel kurallara, hem de kompozisyonda dengeyi sağlayan ilkelere sadık kalmıştır.

Beethoven, hayatı boyunca, huzurlu bir ailenin özlemini çekmiştir. Aşklarının karşılıksız kalışı ve malidurumunun kararsızlığı da, bu mücadeleci kişiliğin biçimlenmesine kuşkusuz katkıda bulunmuştur: Goethe, ilk karşılaşmalarından sonra onun hakkında Çböylesine yoğunlaşma gücüne sahip, enerjik, iç dünyası derin bir sanatçı daha görmedimÈ diyecektir. Anında tepki gösteren, öfkeli bir kişi olan, ama şakayı ve cinasları da seven besteci, özgürlüğe düşkünlüğünü her fırsatta belli etmiştir: emirle çalmaktan nefret etmiş, birinin hizmetine girmeyi veya hoşa gitmeyi reddetmiş, Fransız Devrimi'ne ve Ingiliz demokrasisine duyduğu sempatiyi açıkça ifade etmiştir. Beethoven hayatı boyunca, aşırı duyarlılığını Çsanatçılar ateştendir, ağlamazlarÈ diyerek denetlemeye çalışmıştır. Zaman zaman haksız yere, insanlardan kaçan biri olduğuna inanılan Beethoven, insanların, kardeşlik duyguları içinde yaşaması idealine bağlanmıştır. 9. Senfoni'sinin son bölümünde yer alan Schiller'in Neşeye Övgü'sü ÇBütün insanlar kardeştirÈ mesajını dünyaya haykırmaktaydı.

DORUĞA ULAŞAN MÜZİKAL KLASİKÇİLİK

Beethoven'ın eserleri, kendinden sonraki romantik kuşağı doğrudan etkileyen büyük orkestraların repertuvarına her zaman girmiştir. Schubert'in do majör Büyük Senfoni'si, Mendhelsshon'un Italyan Senfonisi, Wagner'in do majör Senfoni'si veya Brahms'ın 1. Senfonisi, başta 6. ve 9. senfonileri olmak üzere, Beethoven'ın eserlerinden izler taşır. 6. Senfoni'nin (ÇPastoralÈ) betimleyici özelliği, Berlioz'un programlı eserlerini, hatta daha sonraki senfonik şiirleri derinden etkilemiştir. Insan sesiyle çalgıları birleştiren 9. Senfoni ise, ifade bakımından aynı çeşitliliği gösteren Berlioz'un Romeo ve Jüliet'inden Mahler'ın anıtsal senfonilerine dek bir dizi orkestra eserine yolu açmıştır. Beethoven'ın getirdiği birçok yenilik, özellikle de başlıca müzik aracı olarak tanımladığı (ÇIçimde duyduğum şey büyük orkestradırÈ) senfonik orkestradaki çalgıların sayısını artırması, gelişme bölümlerine ve çeşitlemeye önem vermesi, 1850'den önce pek anlaşılmayan son eserlerindeki yenilikçi dil, uzun zaman yaratıcıların hayal gücünü zenginleştirmiştir. Ama Beethoven özellikle, devrim öncesi Avrupa'nın bağımlı (veya maaşlı) müzisyeninin karşıtı olan bağımsız sanatçının ilk örneği ve simgesi olmuştur.  Özgürlüğüne olan düşkünlüğü ve kara yazgısına karşı verdiği mücadele (özellikle ara dönemdeki eserlerinde) onu, sonradan Wagner'in de yaptığı gibi, ses sanatını düşüncenin hizmetine sokan bestecilerin modeli kılmıştır.

ÜÇ ŞAHESER

ÇAy Işığı SonatıÈ diye tanınan, 14 no'lu do  diyez minör, fanteziye yakın piyano sonatı Beethoven'ın o sırada tutulduğu Giulietta Guicciardi'ye adadığı, 1801 tarihli, bu üç bölümlü sonata, ÇAy IşığıÈ adını, şair Ludwig Rellstab vermiştir. Besteci, sonat,  melodinin zaman zaman kulak tırmalayan disonanslarla desteklenerek, serbestçe geliştiği ilk bölümdeki (adagio sostenuto) meditatif doğaçlama özelliği nedeniyle Çfanteziye yakınÈ diye nitelemiştir. Ortada yer alan allegretto'dan sonraki presto agitato, ateşli onaltılıklarla gelişir. Bu eserle, bestecinin, ilk dönemdeki klasikçi yerini, acı çeken, tutkulu, romantik besteci imgesi alır. ÇDoÈ minör Beşinci Senfoni Bestelenmesine 1804'te başlanan, yaklaşık 30 dakikalık bu orkestra eseri, ilk kez 22 aralık 1808'de Viyana'da seslendirildi. Dört bölümün ilki (allegro con brio), kuşkusuz Beethoven'ın en tanınmış müzik parçasıdır. Bu bölümün ve daha genel olarak Beethoven'ın partisyonlarının başlıca özelliği, kurguya verilen önemdir. Sonat planındaki (iki temanın sergilenmesi - gelişme - yeniden sergileme - koda) bu ilk bölümde, müzikal söylemin özünü, baştaki kısa ritmik çekirdek (ÇKader kapıyı böyle çalarÈ) oluşturur. Daha lirik ve daha uzun olan ikinci tema, özellikle karşıtlık yaratıcı öğe işlevini görür. Ses şiddeti bakımından büyük karşıtlıklar (forte forte'den pianissimo'ya kadar), Beethoven'ın birçok başka eserinde olduğu gibi, burada da dikkat çeker. Missa solemnis 1818-1823 arasında, arşidük Rudolf'un Olmütz piskoposluğuna yükseltilmesi (1820) şerefine yazılan, solistler, koro ve orkestra için re majör ikinci missa, bu adla tanınır. Ilk kez 1824'te Sen-Petersburg'da  seslendirilmiş ve 1845'e kadar Viyana'da tamamı icra edilmemiştir. Hayran olduğu HŠndel'den etkilenen ve eski ilahilerden veya korallerden büyük ölçüde beslenen, dogmalara kayıtsız kalmakla birlikte, dindar yaradılışta bir Katolik olan Beethoven, yüreğini ortaya koyacağı anıtsal bir eser yazmak istemiştir. Bu partisyonun değerinin bilincinde olan besteci, ısrarla bunun Çtemel eseriÈ olduğunu ileri sürmüştür. Ağırlaşan sağırlığı yüzünden dünyevi işlerden kopma eğilimindeki bir bestecinin, Tanrı'sına adadığı bu missa, Batı müziğinin en dokunaklı eserlerinden biridir. Partisyon, müzisyenlerin de çok sevdiği beş bölümden (Kyrie, Gloria, Credo, Sanctus, Agnus Dei) oluşur. Hüzünlü olmakla birlikte irade gücünü yansıtan Credo'daki görkem ve Agnus'un Dona nobis pacem'inin sonundaki kaygı, sanatçının giderilmez huzur özlemini ortaya koyar.

Başlıca eserleri
BAŞLICA ESERLERİ

Orkestra eserleri

1803 3. Senfoni (ÇEroicaÈ)

1804 5. Senfoni

1806 Keman Konçertosu

1808 6. Senfoni (ÇPastoralÈ)

1809 5. Piyano Konçertosu

1812 7. Senfoni

1823 9. Senfoni

Oda ve piyano müziği

1798 8. Piyano Sonatı (ÇPatetikÈ)

1801 14. Piyano Sonatı (ÇAy IşığıÈ)

5. Keman ve Piyano Sonatı (ÇIlkbaharÈ)

1803 9. Piyano ve Keman Sonatı (ÇKreutzer SonatıÈ)

1804 21. Piyano Sonatı (Waldstein, ÇŞafakÈ adıyla anılır)

1806 23. Piyano Sonatı (ÇAppassionataÈ)

1810 Piyano için Für Elise.



1810 Arşidük Üçlüsü

1818 29. Piyano Sonatı (ÇHammerklavierÈ)

1823 Piyano için Diabelli'nin Bir Valsi Üzerine 33 Çeşitleme

1826 14. ve 16. Yaylı Çalgılar Dörtlüsü

Vokal Müzik

1805 Fidelio

1823 Missa Solemnis